vyuo vingi kukosa wanafunzi wakudahili, kwa asilimia 50%,
huku Dira ya maendeleo ya taifa ya 2025 ikuyumba.
Reported by Dr
Kitila Mkumbo
Senior Lecturer in Psychology and Education
Dean, Faculty of Education Dar es salaam University (DUCE)
Kama
ilivyotarajiwa, idadi kubwa ya wanafunzi waliofanya mtihani wa kidato
cha nne
mwaka jana wamefeli. Kati ya wanafunzi 367,750 waliofanya mtihani na
ambao matokeo
yao hayakuwa na kuzuizi, wanafunzi 240,903 wamefeli kwa kupata daraja
la 0
(Tazama umbo Na.1). Hii ni sawa na asilimia 65.5 ya wanafunzi wote
waliofanya mtihani
wa kidato cha nne.
Aidha
wanafunzi 103,327 ‘wamefaulu’ kwa kiwango cha daraja la nne,
ambao ni sawa
na asilimia 28.1 (Tazama Umbo Na. 2). Kitaaluma, hawa nao wamefeli
kwa sababu
kwa mfumo wa elimu wa Tanzania kwa sasa ngazi nyingi za elimu baada
ya kidato
cha nne kinahitaji ufaulu wa kiwango cha chini cha daraja la tatu.
Kwa hivyo ukijumlisha
idadi ya wanafunzi waliopata daraja la IV na 0 unapata wanafu
344,230
waliofeli kwa kiwango cha daraja la IV na 0; idadi hii ni sawa na
asilimia 94 (Tazama
Umbo Na. 2)!! Kwa hiyo ni asimia sita (6) pekee ya wanafunzi
waliopata madaraja
ya I, II na III na ambao kimsingi ndio wenye sifa za kujiunga na
ngazi mbalimbali
za elimu baada ya kidato cha nne.
Pamoja
na kwamba watu wengi wameonekana kushtushwa na matokeo haya, akiwemo
waziri mwenye dhamana ya elimu nchini, kwa wataalamu na wafuatiliaji makini
wa mambo ya elimu matokeo haya hayashangazi. Tatizo moja la sisi
watanzania
tumekuwa ni watu wa kusubiri matokeo na kutokujali sana mchakato unaoletekeza
matokeo hayo. Sote tunajua kwamba hizi shule zinazoitwa shule za sekondari
kimsingi nyingi zao hazina hata sifa ya shule nzuri ya shule ya
msingi.
Utafiti
wa karibuni unaonyesha kwamba ni asilimia nne tu ya shule zote za
sekondari nchini
ndio zenye kukidhi vigezo vya chini kabisa vya shule ya sekondari.
Sote tunatambua
kuwa walimu siku hizi hawana moyo wa kufundisha baada ya kupuuzwa na
kudharauliwa kwa muda mrefu. Walipojaribu kugoma mwaka jana
wakatishwa na kusimangwa
na mwajiri wao.
Wakarudi madarasani wakiwa wamenuna na wakatuwaaambia
waziwazi kwamba ‘mtaona’. Baadhi ya walimu wakadiriki hata kusema
kwamba watafundisha madudu na mwalimu mmojawapo akatoa mfano ubaoni
kuwa watafundisha ‘7+7=77’. Badala ya kuungana na walimu kuibana
serikali sote
tukanywea, na mitihani ilipokaribia tukaenda madhahabuni kumuomba
Mungu ili watoto
wetu wafaulu mitihani yao.
Matokeo
ya mwaka huu ni mabaya zaidi kutokea tangu nchi yetu ianze kuwa na mfumo
wa elimu wa kidato cha nne. Haijawahi kutokea hata mwaka mmoja wanafunzi
wa kidato cha nne wakafeli kwa kiwango hiki. Kiwango kibaya cha kufaulu
kilikuwa mwaka 2010 ambapo asilimia 50.4 tu ya wanafunzi waliofanya mtihani
wa kidato cha nne ndio waliofaulu, wakati asilimia 49.6 walifeli (Tazama umbo
Na. 3). Ukichunguza kwa makini utaona kwamba kiwango cha kufaulu
kilianza kushuka
zaidi baada ya wanafunzi waliopitia mfumo wa shule za sekondari za
kata walipoanza
kumaliza, hasa kuanzia mwaka 2010, tulipoanza rasmi kutekeleza sera
ya ‘wingi
kwanza ubora baadaye’.
ADHARI ZA MUDA MREFU NA MFUPI
Matokeo
haya, kama yalivyokuwa ya miaka ya nyuma, yana athari nyingi, za muda mfupi
na muda mrefu ujao. Kwa muda mrefu ujao, matokeo haya yanafifisha
azima ya
taifa ya kuwa na taifa la watu walioelimika ifikapo mwaka 2025 kama ilivyoanishwa
kwenye Dira ya Maendeleo ya Taifa ya 2025.
Kwa matokeo haya na mengine
ya miaka mitatu iliyopita, mfumo wetu wa elimu ya sekondari (na hata msingi)
unatutengenezea taifa la watu mbumbumbu ambao itakuwa vigumu kuwafanya
waamini katika sayansi, achalia mbali wao wenyewe kuibuka kuwa wana sayansi.
Lakini
pengine athari ambazo zitaanza kuonekana sasa hivi ni shule na vyuo
kuanza kukosa
wanafunzi wa kudahili. Kwa mfano, idadi ya wanafunzi wanaohitajika kujiunga
na mafunzo ya ualimu ngazi ya cheti na kidato cha tano kwa mwaka huu
ni zaidi
ya 50,000, lakini ni wanafunzi 23,520 tu waliomaiza mwaka jana ndio
wenye sifa
za kujiunga na taasisi hizi za elimu.
Hivyo kutakuwa na upungufu wa
wanafunzi zaidi
ya asilimia 50 wa kujiunga katika vyuo vya ualimu ngazi ya cheti na
kidato cha tano
ukizingatia kwamba sifa ya chini ya kujiunga na ngazi hizi za elimu
ni kidato cha nne
na ufaulu wa kiwango cha daraja la tatu.
Ni wanafunzi hawa
waliomaliza mwaka jana
wanaotarajiwa kujiunga na vyuo vya elimu ya juu ifikapo mwaka 2015.
Kwa upande
wa vyuo vikuu pekee, kutakuwa na nafasi zisizopungua 27068 mwaka 2015.
Hata
kama wanafunzi wote waliofaulu kwa kiwango cha daraja la I-III
wataenda kidato
cha tano na wote hawa wakafaulu mtihani wa kidato cha sita mwaka
2015, bado
hawataweza kujaza nafasi za vyuo vikuu zitakazokuwepo mwaka 2015.
(tazama maumbo
Na. 4 na 5).
Hata
hivyo, kwa maoni yangu, hatari kubwa inayotukabiri sio ubaya wa
matokeo haya.
Hatari kubwa ni kutokujali kwetu. Tena katika hili la elimu ndio
kabisa litapita upesi
kwa sababu wengi tunaopiga hizi kelele watoto wetu ni miongoni mwa
hao asilimia
mbili waliopata madaraja ya I na II na ambao wanahudhuria mfumo
tofauti kabisa
wa elimu! Tutapiga vikelele kidogo kisha tutanyamaza tukisubiri
matokeo mengine
pengine mabaya zaidi mwakani tusipochukua hatua yeyote ya maana.
Na hatua
ya kwanza ya maana kabisa na ya muda mfupi ni kuwajali walimu. Katika bajeti
ijayo serikali iwaongezee walimu mishahara angalau mara mbili ya
wanaopata sasa
hivi. Tukichukua hatua hii tutaanza kuanza matokeo tofauti. Nimesema
mara zote
na narudia tena leo kwamba elimu bora ni walimu bora. Hatua za muda
mrefu ni kuuangalia
upya mfumo wetu wa elimu. Hili litahitaji wataalamu wa elimu waweke vichwa
vyao chini. Lakini hili haliwezekani kama serikali yetu itaendelea na
sera yake
ya ‘wingi kwanza, ubora baadaye’!
Mwandishi
wa Makala haya ni Mhadhiri Mwandamizi katika Elimu na Saikolojia
na
Mkuu wa Kitivo cha Elimu katika Chuo Kikuu Kishiriki cha Elimu Dar es
Salaam
(DUCE).
EmoticonEmoticon